به گزارش خبرگزاری حوزه «آئین کشورداری از دیدگاه امام علی (علیه السلام) » کتابی است به قلم مرحوم آیت الله العظمی محمد فاضل لنکرانی (ره) که حوزه نیوز در شماره های مختلف، مباحث خواندنی این کتاب را تقدیم نگاه شما علاقمندان خواهد کرد.

- ثمره مردمی بودن و مفاسد جدایی از آنها

در مورد ویژگی های حاکم مردمی گفته شد که این نوع حاکم همیشه با مردم است و حاضر نیست بین خود و مردم حاجب و مانع ایجاد کند.

امام علی (علیه السلام) در این بخش از فرمان، ضمن بیان مفاسد جدایی حاکم از مردم، ثمره و نتایج حیاتی مردمی بودن را نیز چنین مطرح می فرماید:

وَ أَمَّا بَعْدُ فَلا تُطَوِّلَنَّ احْتِجَابَکَ عَنْ رَعِیَّتِکَ فَإِنَّ احْتِجَابَ الْوُلاةِ عَنِ الرَّعِیَّةِ شُعْبَةٌ مِنَ الضِّیقِ وَ قِلَّةُ عِلْم بِالاُْمُورِ وَ الاِْحْتِجَابُ مِنْهُمْ یَقْطَعُ عَنْهُمْ عِلْمَ مَا احْتَجَبُوا دُونَهُ فَیَصْغُرُ عِنْدَهُمُ الْکَبِیرُ وَ یَعْظُمُ الصَّغِیرُ وَ یَقْبُحُ الْحَسَنُ وَ یَحْسُنُ الْقَبِیحُ وَ یُشَابُ الْحَقُّ بِالْبَاطِلِ وَ إِنَّمَا الْوَالِی بَشَرٌ لا یَعْرِفُ مَا تَوَارَی عَنْهُ النَّاسُ بِهِ مِنَ الاُْمُورِ وَ لَیْسَتْ عَلَی الْحَقِّ سِمَاتٌ تُعْرَفُ بِهَا ضُرُوبُ الصِّدْقِ مِنَ الْکَذِبِ.

وَ إِنَّمَا أَنْتَ أَحَدُ رَجُلَیْنِ إِمَّا امْرُؤٌ سَخَتْ نَفْسُکَ بِالْبَذْلِ فِی الْحَقِّ فَفِیمَ احْتِجَابُکَ مِنْ وَاجِبِ حَقّ تُعْطِیهِ أَوْ فِعْل کَرِیم تُسْدِیهِ أَوْ مُبْتَلیً بِالْمَنْعِ فَمَا أَسْرَعَ کَفَّ النَّاسِ عَنْ مَسْأَلَتِکَ إِذَا أَیِسُوا مِنْ بَذْلِکَ مَعَ أَنَّ أَکْثَرَ حَاجَاتِ النَّاسِ إِلَیْکَ مِمَّا لا مَئُونَةَ فِیهِ عَلَیْکَ مِنْ شَکَاةِ مَظْلِمَة أَوْ طَلَبِ إِنْصَاف فِی مُعَامَلَة.

اما بعد، مبادا پرده نشینی و رو نشان ندادنت به رعیّت، طولانی شود؛ چرا که غیبت زمامداران از مردم، نوعی تنگنا [برای خود یا برای مردم] و آگاه نبودن به امور است. از اینها گذشته در حجاب بودن، رعیّت را از آنچه دور از آنان می گذرد بی خبر می دارد و این سبب می شود که در نظرشان بزرگ، کوچک و کوچک، بزرگ و نیکو، زشت و زشت، نیکو آید و حق با باطل مخلوط گردد. والی هم بشر است و به کارهایی که مردم از او پنهان می دارند، نمی تواند پی ببرد و حق هم نشانه های خاصی ندارد که بشود با آنها راست را از دروغ بازشناخت.

تو به هر حال یکی از دو نفر هستی: یا فردی هستی بخشنده در راه حق؛ در این صورت چرا از حقّ واجبی که می بخشی و کار نیکویی که انجام می دهی، خود را پنهان می داری؟ و یا فردی هستی بخیل [که از تو خیری به مردم نمی رسد] و به زودی مردم از تو ناامید شوند و دیگر از پیشگاهت درخواستی نکنند. وانگهی، بیشتر نیازهای مردم به تو، از چیزهایی است که برآوردنش هزینه ای ندارد. نیازشان یا شکایت از ستمی است که به ایشان رسیده است و یا خواهان عدالت و انصاف تو در معامله یا کاری هستند.

در این قسمت از سخنان مولا، نکات زیر مورد توجه اساسی قرار گرفته است:

۱. بهترین راه تحصیل اطلاعات

برای به دست آوردن «اطلاعات» دو راه متصوّر است:

اولین راه این است که حاکم با بسیج نیروهای مخفی و آشکار و از طریق کانال های مختلف، در جریان رخدادها و مسائل مملکتی قرار می گیرد.

دومین راه این است که حاکم گهگاه به طور مستقیم، با مردم رابطه داشته باشد و از طریق خود مردم [که طبعاً نیروهای موافق و مخالف را تشکیل می دهند]، نسبت به رخدادها و جریان ها آگاهی پیدا کند.

از دیدگاه امام علی (علیه السلام) بهترین راه، راه ارتباط مستقیم با مردم است؛ زیرا مردم با دیدن والی [البته با رعایت شرایط و خصوصیاتی که قبلاً در مورد ویژگی های حاکم مردمی گفته شد]، حقایق را گفته و از واقعیات پرده بر می دارند و این خود وسیله ای خواهد بود که حاکم بتواند نسبت به اطلاعات جمع آوری شده [از طریق نیروهای مخفی و آشکار] ارزیابی، صحیح و نتیجه گیری، منطبق با واقعیات داشته باشد.

۲. بهترین راه شناخت احزاب و گروه ها

شناخت جریان های حق از باطل (به ویژه در مسائل اجتماعی) بدون رویارویی با افکار و اندیشه های مردم و تنها از راه تفکر، یا از طریق اطلاعات جمع آوری شده و یا از مسیر تلفیق این دو ممکن نیست؛ زیرا انسان ها به دلیل پیچیدگی هایی که دارند، حاضر نخواهند شد مسائل را به گونه ای که در درونشان می گذرد بازگو کرده و در اختیار مخبران قرار دهند، اما به هنگام رویارویی با حاکم به خاطر اعتمادی که به او دارند، مسائل را خواهند گفت و واقعیات را آن چنان که هست، معرفی خواهند کرد.